[سوره النحل [ 16 ]: آیات 120 تا 124
اشاره
إِنَّ إِبراهِیمَ کانَ أُمَّۀً قانِتاً لِلّهِ حَنِیفاً وَ لَم یَکُ مِنَ المُشرِکِینَ [ 120 ] شاکِراً لِأَنعُمِهِ اجتَباهُ وَ هَداهُ إِلی صِراطٍ مُستَقِیمٍ [ 121 ] وَ آتَیناهُ
[ فِی الدُّنیا حَسَ نَۀً وَ إِنَّهُ فِی الآخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحِینَ [ 122 ] ثُمَّ أَوحَینا إِلَیکَ أَنِ اتَّبِع مِلَّۀَ إِبراهِیمَ حَنِیفاً وَ ما کانَ مِنَ المُشرِکِینَ [ 123
کانَ » 528- إِنَّما جُعِلَ السَّبتُ عَلَی الَّذِینَ اختَلَفُوا فِیهِ وَ إِنَّ رَبَّکَ لَیَحکُمُ بَینَهُم یَومَ القِیامَۀِ فِیما کانُوا فِیهِ یَختَلِفُونَ [ 124 ] -قرآن- 1
من الحنف و هو الاستقامۀ ضدّ « حَنِیفاً » اي مطیعا للّه قائما باوامره « قانِتاً » اي ان ابراهیم لاستجماعه الفضائل کان امّۀ وحده « أُمَّۀً
120 - حقّا که ابراهیم امّت یعنی [پیشوا و معلّم خیر و امام هدایت [ 123- 81 -قرآن- 113 - 16 -قرآن- 72 - الجنف. -قرآن- 1
صفحه 231 ] و بتنهائی جامع فضایل بشریّت و منفردا بجاي امّتی بود زیرا در زمان خودش منفرد در یکتا پرستی بود و سایر
مردم کافر بودند] و مطیع خداي خود و دائم بر عبادت او و مستقیم بر طاعت و طریقت حق یعنی اسلام بود و از زمره مشرکان
نبود [چنانکه کفّار مکّه میگفتند نحن علی ملّۀ أبینا إبراهیم]. 121 - [ابراهیم] نسبت بنعمات الهی شکرگزار بود و خداوند او را
برگزید و براي نبوّت اختیار نمود و او را براه راست [یعنی دین مستقیم که اسلام و توحید است] هدایت و رهنمائی فرمود.
-122 و ما در دنیا باو خوشبختی عطا کردیم [یعنی ذکر جمیل و نام نیک در بین قاطبه مردم و اولاد خوب و عمر دراز با
وسعت و طاعت و خاتم انبیاء صلّی اللّه علیه و آله و سلّم که از نسل اوست و صلوات بر او مقترن با صلوات آن حضرت است
- چنانکه گوئیم کما صلّیت علی إبراهیم و آل ابراهیم] و او در آخرت در زمره صالحین [و در اعلی درجات علیین] است. 123
سپس ما بتو وحی فرستادیم [و امر کردیم یا محمّد صلّی اللّه علیه و آله] به اینکه که پیروي کیش و طریقت ابراهیم را [که
طریقه حقّه توحید است] بنمائی و آن طریقه مستقیم [و دعوت بیگانگی خدا و خلع ضدّ و ندّ براي او و عمل بسنّت او] است و
ابراهیم از جمله مشرکین نبود [بلکه قدوه موحّ دین و سر آمد مسلمین بود]. 124 - همانا روز شنبه [یعنی تعظیم روز شنبه و
فراغت در آنروز براي عبادت] براي کسانی قرار داده شد که در آن اختلاف نمودند [یعنی بر پیمبرشان اختلاف کردند و آنان
یهود بودند که موسی علیه السّلام بآنها امر کرد که روز جمعه را براي عبادت روز فراغت از کار قرار دهند و آنها امتناع کرده
و گفتند ما روز شنبه را میخواهیم که خداي تعالی از آفرینش آسمانها و زمین فراغت یافت و خداوند هم شنبه را بآنها الزام
نمود و کار را بر آنها سخت گرفت و بقولی وبال سبت براي آنها قرار داده شد که آن مسخ است زیرا آنها اختلاف کرده [
صفحه 232 ] گاهی صید را در آن حلال و مرتبهاي آنرا حرام کردند و حیله بکار بردند و گرفتار عذاب مسخ شدند] و حقا که
خداوند در روز قیامت در آنچه آنان اختلاف نمودند بین آنها حکومت و قضاوت خواهد نمود و هر فرقهاي را بآنچه مستحق
است مجازات خواهد داد.
[ [سوره النحل [ 16 ]: آیات 125 تا 128
اشاره
ادعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَۀِ وَ المَوعِظَ ۀِ الحَسَ نَۀِ وَ جادِلهُم بِالَّتِی هِیَ أَحسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعلَمُ
بِالمُهتَدِینَ [ 125 ] وَ إِن عاقَبتُم فَعاقِبُوا بِمِثلِ ما عُوقِبتُم بِهِ وَ لَئِن صَبَرتُم لَهُوَ خَیرٌ لِلصّابِرِینَ [ 126 ] وَ اصبِر وَ ما صَبرُكَ إِلاّ بِاللّهِ وَ لا
بِالَّتِی » 507- تَحزَن عَلَیهِم وَ لا تَکُ فِی ضَ یقٍ مِمّا یَمکُرُونَ [ 127 ] إِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوا وَ الَّذِینَ هُم مُحسِنُونَ [ 128 ] -قرآن- 1
75- 28 -قرآن- 67 - الضیق و الضّیق بمعنی واحد. -قرآن- 1 « ضَیقٍ » اي بالطریقۀ الّتی هی أحسن الطریق « هِیَ أَحسَنُ
تفسیر معانی:
اشاره
-125 دعوت کن و بخوان [ یا محمّد صلّی اللّه علیه و آله] کسانیرا که بسوي آنها مبعوث شدهاي براه پروردگار خود [که
اسلام است] بوسیله حکمت [یعنی مقالات محکمه که عبارت از دلایل روشن کننده حق و برطرفکننده شبهه است و آن
دعوت خواص امّت و طالبین حقایق است] و بوسیله پند نیکو [یعنی خطابهاي قانع کننده و عبارتهاي سودبخش که آن دعوت
عوام است] [ صفحه 233 ] و مجادله کن با آنها بطریقی که نیکوتر و بهتر باشد [یعنی با معاندین آنها با نرمی و رفق و مداراة در
نصیحت تکلّم و مناظره نما که اینکه طریق در تسکین حرارت و تلیین التهاب آنها سودمندتر است] همانا پروردگار تو بحال
آنکس که راه را گم کرده و بیراهه میرود و بحال آنکس که راه را یافته و هدایت شده است داناتر است [یعنی فقط وظیفه تو
ابلاغ و رسانیدن پیام و دعوت مردم است و اما حصول هدایت و ضلالت و مجازات و مکافات بر آندو بر تو نیست بلکه خدا
بحال آنها و کیفیت پاداش و کیفر آنها داناتر میباشد]. 126 - و اگر [بخواهید بنحو مجازات و مکافات غیر خودتان یعنی دشمن
را] مورد عقاب و معاقبه قرار دهید بهمان قدر و بهمان شکل که شما را عذاب داده و عقاب کردهاند عقاب کنید و زیاده بر آن
عقابی نکنید و اگر صبر کنید و قصاص و مکافات را رها کنید و عفو نمائید براي کسانیکه صبر میکنند اینکه کار بهتر و
سودمندتر است [زیرا ثواب جمیل و اجر جزیل در مقابل آن است]. 127 - و شکیبا باش [ یا محمّد] در آنچه از رسالت بتو
میرسد و آزاري که از دشمنان بتو داده میشود [و یا صبر کن بر آنچه صبر بر آن و صبر از آن واجب است] و شکیبائی تو جز
بتوفیق خدا و توانائی که او بتو میدهد و تیسیر و ترغیب او نیست و از اعراض مشرکین یا از آنچه بر مؤمنین وارد شده است
غمین و اندوهگین مباش و از مکر و خدعه کافران نسبت بخودت و اصحابت تنگدل مشو. 128 - زیرا خداوند با کسانیست که
پرهیزکاري و دوري از معاصی را پیشه خود کردهاند و با کسانیست که نیکی در کردار و احسان بخلق و شفقت بر همنوع را
رفتار خود قرار دادهاند. مفسرین گفتهاند آیه مبارکه [وَ إِن عاقَبتُم ... الخ] در جنگ احد نزول یافته که چون مشرکین بدن
53 [ صفحه 234 ] مثله کردند مسلمانان گفتند اگر خداوند ما را بر - مبارك حمزة بن عبد المطلّب سید الشهداء را -قرآن- 31
مشرکین استیلاء دهد هفتاد نفر از آنها را زنده زنده مثله خواهیم کرد چه رسد بمردگان. و اینکه آیه نازل شد که اگر بآنها
دست یافتید بهمان اندازه که نسبت بشما جور روا داشتهاند عقوبت کنید و اگر آنرا هم نکنید و صبر پیشه کنید بهتر است. [
صفحه 235 ] جزء پانزدهم